Günümüzde kullandığımız kol saatlerini aslında savaşlara borçluyuz. 20. yüzyılın başında gerçekleşen çatışma ve savaşlardan önce kol saatleri yalnızca aristokrat kadınlar tarafından kullanılan bir aksesuardı. Erkekler daha ziyade cep saati kullanırlardı. Birinci Dünya Savaşı’yla birlikte, siperlerde savaşan askerlerin iki ellerini birden kullanabilmesi büyük bir gereklilik halini alınca, ilk erkek kol saatleri üretilmeye başladı. Bir savaşçı aksesuarı olarak kol saati kısa sürede her erkeğin sahip olmak isteyeceği bir arzu nesnesine dönüştü.
Saatler bir anda şık bir aksesuar olmaktan çıkıp en zor şartlar altında bile teklemeden çalışan cihazlar haline geldi. Üreticiler saatlerini dünyadaki çeşitli silahlı kuvvetlerin ihtiyaçları doğrultusunda üretmeye başladılar. Bu saatlerin birçoğu sivil hayatta da kendilerine yer buldular ve beğenilerek kullanıldılar.
Savaş meydanlarında görev yapmış en ikonik saatlerden biri kuşkusuz, Rolex Submariner MilSub’dı. 1950’li yıllarda Britanya Kraliyet Deniz Kuvvetleri’nin tercihi olan bu parça halen tüm zamanların en ünlü dalış saati olarak biliniyor. Bu saat, mekanik basitliği, dayanıklılığı ve şaşmaz doğruluğuyla askeri bir saatten beklenebilecek her şeyi vadediyordu.
Rolex 20 yıl boyunca, Birleşik Krallık orduları için dört farklı referans sundu. Bunlardan yalnızca standart modellerin biraz değiştirilmiş versiyonları MilSub olarak biliniyor. 1954 yılından itibaren Rolex, sahada test edilmesi için Deniz Kuvvetlerini 50 Big Crown Ref. 6538 veya diğer adıyla Bond Sub ile donattı. Birkaç yıl sonra Deniz Kuvvetleri test sonuçlarını açıkladı. İki temel iyileştirme isteniyordu. Bunlardan birincisi, personelin eldiven giyerek kullanırken saati çok daha rahat hareket ettirebilmesi için bezelin yeniden tasarlanması, ikincisi ise kayışı tutan pimlerin güçlendirilmesiydi. Rolex bu tavsiyelere karşılık, bezelin çapını genişleterek kasaya bindirdi ve kayışı tutan pimleri NATO kumaş kayışı her şartta tutacak güçte pimlerle değiştirdi. İsmi A/6538 olarak değiştirilen modelden bugün yalnızca 12 tane olduğu biliniyor. Birkaç yıl sonra bu modele, gövde koruması ek özelliğiyle Ref. 5512 eklendi.
Bu modeller İngiliz Ordusu tarafından, Omega’nın o dönemde yeni geliştirdiği Seamaster 300’ün tercih edileceği 1967 yılına kadar sorunsuz olarak kullanıldı. Omega’nın, personeli sığ derinliklerde yüz yüze bıraktığı kısıtlamalar nedeniyle tekrar Rolex’e dönüldü. Rolex, 1971 – 1979 yılları arasında Ref. 5513’ü baz alarak Britanya Özel Kuvvetler askerlerini 1200 saatle donattı. Günümüzde Rolex MilSub’ların Ref. 5513, Ref. 5517 ve çift referanslı 5513/5517’leri Rolex koleksiyonerleri açısından bulup bulabileceğiniz en nadide parçalardan. Fiyatları ise astronomik olarak değerlendiriliyor.
Rolex Submariner’dan bile daha eskiye dayanan bir dalış saati varsa o da Panerai Radiomir’dir. Bu saatin üretimi İkinci Dünya Savaşına doğru gidilen süreçte bir gereklilikten doğmuştur. Bu yıllarda İtalyan Deniz Kuvvetleri, Su Altı İmha Uzmanı adıyla yeni tip bir personel yetiştirmekteydi. Markadan, bu tip personellerin kullanımına özel su geçirmez bir model talep edildi. Panerai modeli geliştirmek için Rolex ile işbirliğine gitti. Bu işbirliğinin temeli, Rolex’in 1926 tarihli buluşu olan su geçirmez Oyster (İstiridye) Kasaya dayanıyordu ve işbirliğinin sonucu olarak İtalyan Donanması’nın Kurbağa Adam lakaplı personeli talebi tam olarak karşılayacak şekilde donatılmış oluyordu.
Tıpkı Rolex MilSub gibi Radiomir de lehimlenmiş çerçeçeve kulaklarıyla güçlendirilmişti ve genişletilmiş bir bezelle tamamlanmıştı. Kırılmazlık özelliği için dönem için devrimsel olarak nitelendirilen pleksiglas kullanılmıştı. Kadranı deniz altında ve karanlıkta görünür kılmak için Panerai’nin kendi mülkiyetinde bulunan ve Radiomir adı verilen çinko sülfit, radyum bromür ve mezotoryumdan üretilen parlak malzeme oldukça iyi bir iş görüyordu.
3646 referans numaralı bu modeller, İtalyanlar tarafından savaş boyunca kullanıldı. Saatin işlevselliğinden oldukça etkilenen Almanlar Kampfschwimmer adı vererek saati kendi donanmalarında da kullandılar. Panerai ve Rolex 1956 yılına kadar süren ortaklıkları boyunca ordu için saat ürettiler. İki markanın yollarını ayırmasından sonra Panerai 1993 yılına kadar kendi başına İtalyan Deniz Kuvvetleri için saat üretmeye devam etti. Ardından, sivil kullanıma yönelik ticari saat üretimine odaklanmak amacıyla kontratını sonlandırdı.
Panerai sivil yolculuğuna yavaş bir başlangıç yaptı fakat kısa sürede çok aranılan bir model haline geldi. Radiomir halen model yelpazesinin en önemli parçalarından biri olma özelliğini muhafaza ediyor. Panerai severlerin askeri kullanım amaçlı Radiomir’e dair özledikleri en önemli karakteristik özellik, fanatiklerinin paneristi adıyla andığu normal ebatların dışındaki gövde koruması. Yeni modellerde gövde koruması daha zarif ve küçük olarak tasarlanmış. Günümüzde Ref. 3646’nın güncel versiyonu olarak PAM 721 üretiliyor. Oldukça büyük 47 mm çapında bir kasası olan modelin, sandviç kadranı üzerinde logo yer almıyor ve minimalist tasarımıyla öne çıkıyor.
Savaşlar tarihine meraklı saat sever ortamlarında en çok iç geçirilen saat modeli açık ara 1949 üretimi IWC Mark XI’dir. 1940’ların başında Britanya Savunma Bakanlığı, havacıların kullanımına yönelik bir saat tasarlaması için 12 farklı saat üreticisiyle kontrat imzalar. Bu üreticilerin arasında IWC ile birlikte Omega, Longines ve JLC gibi markalar da vardır. Üreticilerin hiçbiri hava kuvvetlerinin zaman ve uzaklık ölçüm beklentilerini karşılayacak kesinlikte bir tasarım ortaya koyamazlar. Bunun üzerine Savunma Bakanlığı talebin kriterlerini yeniler. Yeni kriterlere göre saat en 36 saat güç rezervli yüksek kaliteli İsviçre üretimi mekanizma kullanacak ve ortalama sapması günlük +/- 4 saniyeyi geçmeyecekti. Buna ek olarak senkronizasyona yardımcı olması için hacking mekanizması, Navirox denge yayı ve Glucydur volanı bulunacak, manyetik etkilerden korumak için Faraday Kafesi koruması olacaktı.
Yeni eklenen kriterleri karşılayabilecek üreticiler yalnızca Jaeger-LeCoultre ve IWC’di. Yeni kriterler doğrultusunda yapılan üretimin sonucu Mark XI oldu. Yalnızca Britanya Kraliyet Hava Kuvvetleri tarafından değil Avustralya, Yeni Zelanda ve başka hava kuvvetleri tarafından da tercih edildi. Modelin JLC versiyonunun üretimi 1953 yılında sonlandı fakat IWC üretimi 1981 yılına kadar devam etti. Ayrıca 1973 – 1984 yılları arasında sivil amaçlı kullanım için yaklaşık 1000 parça üretildi ve satışa sunuldu.
Havacılığa özel saatlerden söz açmışken iki ikonik modele değinmeden geçersek yazıyı eksik bırakmış oluruz. Bunlardan biri 1930 yılında Alman Luftfahrtministerium (Havacılık Bakanlığı) tarafından geliştirilen B-Uhrens modeliydi. Bakanlığın belirttiği spesifikasyonlarla yapılacak üretime IWC, A. Lange & Söhne, Wempe, Lacher & Company/Durowe (Laco), and Walter Storz (Stowa) firmaları talip oldu ve tamamıyla aynı modeli ayrı ayrı ürettiler. Model pilotun uçuş ceketine tutturulabilecek veya bacağına takılabilecek şekilde tasarlanmıştı. 55 mm’lik geniş bir kasası vardı ve elle kurmalı bir mekanizma kullanıyordu.
Diğer ikonik tasarım ise Kamikaze Saati adıyla anılıyordu. Seiko’nun yan firması Seikosha tarafından üretilmişti. Seikosha 1930 ve 1940 yılları arasında Japon Ordusu için birçok model üretmişti fakat bu modelin Kamikaze saati olarak anılmasının sebebi bu modelin Kamikaze pilotlarına ülkeleri için kendilerini feda ettikleri son uçuşlarında onlara eşlik ediyor olmasıydı. Aynı sebeplerle günümüzde bu saatlerden oldukça sınırlı sayıda bulunuyor.
İnsanlık tarihi kadar eski olan savaş tarihi acı, gözyaşı ve kanla dolu. Hayatın her alanında yol gösterici olan saatler insanı savaşta da yalnız bırakmadı. Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün “Savaş zaruri ve hayati olmalıdır. Milletin hayatı tehlikeye maruz kalmadıkça savaş bir cinayettir” sözünü hep birlikte bir kez daha hatırlarsak barışı muhafaza etmenin de ne kadar önemli olduğunu bir kez daha hatırlayabiliriz belki de.
